kabanata 4 :Erehe at Pilibustero

Hindi alam ni Ibarra kung saan patungo. Binaybay ang plasa ng Binondo, tumingin-tingin sa paligid kung may mga nagbago. Sinundan siya ni Tinyente Guverra at nagkuwento ang tinyente tungkol sa ama ni Ibarra. Pinakamayaman si Don Rafael sa San Diego. Maraming gumagalang at nagmamahal kay Don Rafael, marami rin namang galit at naiinggit dito. Inakusahan si Don Rafael ng hindi pangungumpisal dahil maraming nakaaway na mga pari ng Katolikong Simbahan. Ginawang kulektor ng inyong ama ang isang Kastilang walang alam na pakalat-kalat sa daan. Lagi itong pinagtatawanan ng mga tao roon. Isang araw, binigyan ito ng dokumento, nagdunung-dunungan ito sa pagbasa. Pinagtawanan ng mga bata ang artilyero dahil sa inaasta nito. Sa galit, hinabol niya ito, nang hindi niya mahuli ang mga bata, binato niya ang mga ito ng baton. Natamaan ang isang bata sa ulo at natumba ito, pinagsisipa pa ito ng artilyero. Nagkataong dumaraan si Don Rafael, hinawakan niya kaagad ang artilyero. Sa matipunong katawan ni Don Rafael, may nagsabing nasaktan nito ang artilyero. Sa pagpalag ng artilyero, umitsa ito at tumamaang ulo sa isang malaking bato. Binuhat ni Don Rafael ang bata patungong bulwagang bayan. Sa kabilang dako, sumuka ng dugo ang artilyero at tuluyan ng namatay. Nag-imbestiga ang mga pulis, ikinulong si Don Rafael at naglabasan kung saan-saan ang mga lihim na kaaway. Inakusahan siyang erehe at pilibustero. Inakusahan siyang nagbabasa ng El Correo de Ultramar at ilang ipinagbabawal na babasahin. Nagtago rin ito ng mga larawan at sulat mula sa binitay na pari. Nagsusuot ito ng barong tagalong sa kabila ng pagiging Kastila. Inakusahan ding nakikipagkaibigan sa mga tulisan. Inakusahan ding nangangamkam ng mga lupain. Ipinagtanggol ni Tinyente Guevarra si Don Rafael kaya maraming nagsabi na siya ay nasisiraan na ng bait. Isang Kastilang abugado ang ipinakuha ni Don Rafael kay Tinyente Guevarra. Mahusay ang abugado subalit napakaraming kalaban ni Don Rafael. Sa kabuuan, naging napakasalimuot ng kaso. Sa dalamhati at hirap na dinanas sa loob ng rehas, ginupo ito ng karamdaman. Namatay ito sa loob ng bilangguan na walang mahal sa buhay ang nakiramay.